Dumondas e respostas

In dals pli impurtants princips fundamentals da la democrazia è la separaziun da las pussanzas statalas en legislativa (parlament), executiva (regenza ed administraziun) e giudicativa (giustia resp. giurisdicziun). Questa separaziun duai evitar ch'ina da las pussanzas statalas daventia surpussanta e pericliteschia la giustia e la libertad da las burgaisas e dals burgais. Las derschadras ed ils derschaders dal Tribunal federal vegnan elegids oz da l'Assamblea federala che resguarda facultativamain il proporz da las partidas. Facticamain po vegnir tschernida oz sco derschadra federala u sco derschader federal mo ina persuna che fa part d'ina partida represchentada en il parlament. L'iniziativa da giustia vul eliminar questa dependenza objectivamain nunnecessaria e sut l'aspect da la separaziun da las pussanzas era nungiavischada da las derschadras federalas e dals derschaders federals e propona perquai ina nova procedura d'elecziun. 

L'entretschament da relaziuns e da dependenza necessari per daventar derschadra federala u derschader federal exista era suenter l'elecziun en il Tribunal federal e periclitescha l'independenza.
Ultra da quai ristgan las derschadras federalas ed ils derschaders federals «malempernaivels» da betg pli vegnir reelegids da l'Assamblea federala en il rom da las elecziuns confermativas regularas. L'independenza giudiziala restrenschida tras questa smanatscha permanenta po influenzar a moda negativa la qualitad da las sentenzias.
Plinavant pajan las derschadras federalas ed ils derschaders federals a lur partidas in'uschenumnada taxa da mandat per l'uffizi, quai che rinforza supplementarmain la dependenza reciproca. 

Na, quai na vul ella en nagin cas. Las derschadras federalas ed ils derschaders federals èn burgais dal stadi cun dretgs politics ed ina libertad d'opiniun politica sco tut ils auters burgais era. Ma els na duain betg avair d'engraziar lur uffizi ad ina partida ed era betg vegnir regurdads permanentamain a questa dependenza cun taxas da mandat ed ina reelecziun periodica. Plinavant fan part mo stgars 10% da la populaziun cun dretg da votar d'ina partida.
Ultra da quai na dastgan opiniuns politicas e l'appartegnientscha ad ina partida politica betg esser premissas da qualificaziun per l'uffizi d'ina derschadra federala u d'in derschader federal, e nagin na dastga vegnir exclus da quest uffizi, perquai ch'el u ella n'ademplescha betg quellas.

L'iniziativa da giustia metta novas basas per

• la nominaziun da las derschadras federalas e dals derschaders federals (art. 188a Cst.)
• la durada d'uffizi da las derschadras federalas e dals derschaders federals (art. 145 al. 1 frasa 2 Cst.)
• la revocaziun da derschadras federalas e derschaders federals (art. 145 al. 2 Cst.)

L'element central da l'iniziativa è la nominaziun da las derschadras federalas e dals derschaders federals cun la procedura da trair la sort.

Per bunas giuristas independentas e buns giurists independents crescha la schanza da vegnir elegì sco derschadra federala u derschader federal. Uschia pon sa metter a disposiziun per l'uffizi sco derschadra federala u derschader federal persunas qualifitgadas che tegnevan fin ussa distanza da la politica da partidas.

Las sentenzias dal Tribunal federal daventan pli independentas, perquai che l'admissiun a la procedura da trair la sort sa basa sulettamain sin la qualificaziun persunala e giuridica e na dependa betg da l'orientaziun e da l'entretschament politic da las candidatas e dals candidats. Er il fatg che las derschadras federalas ed ils derschaders federals na ston betg resguardar ils interess da l'administraziun e da la politica per trair ina sentenzia vegn ad esser avantagius per la qualitad da las sentenzias e da las motivaziuns. Igl è era da quintar che l'iniziativa, che concerna il Tribunal federal, haja consequenzas positivas per las preinstanzas chantunalas.

Perquai che quai è la suletta via per garantir l'egualitad da las schanzas. I na vegn betg resguardà, sch'ina persuna che candidescha per in uffizi sco derschadra federala u derschader federal è commembra d'ina partida u betg. Cun publitgar las plazzas da derschader vacantas cun il profil professiunal, linguistic e persunal pretendì – quai vegn controllà d'ina cumissiun d'experts nominada dal Cussegl federal – èsi garantì che mo la qualificaziun persunala da las candidatas e dals candidats è decisiva e betg il cudesch da partida.

La procedura da trair la sort vegniva gia pratitgada dals Grecs en la Polis antica, oravant tut ad Athen. L'applicaziun da la sort dueva gidar ad evitar la corrupziun e l'influenza anticipada dal gremi da giudicament. Era Montesquieu, «l'inventader» da la separaziun da las pussanzas, ha scrit che la procedura d'elecziun cun trair la sort è en la natira da la democrazia.
Cun eleger las derschadras ed ils derschaders cun trair la sort na po la procedura d'elecziun vegnir influenzada en nagina moda da partidas, administraziuns, organisaziuns da lobi, etc. Tras quai è la procedura da trair la sort davent da l'entschatta averta, gista, neutrala e transparenta e porscha uschia a tut las candidatas ed ils candidats qualifitgads las medemas schanzas democraticas.

Na. L'iniziativa pretenda ch'ina cumissiun d'experts fetschia ina preselecziun tenor criteris objectivs da la qualificaziun professiunala e persunala. Il legislatur vegn a stuair determinar concretamain quests criteris. I vegn surtut ad esser necessaria ina furmaziun giuridica cumplessiva ed experientscha professiunala da plirs onns sco er ina conduita irreproschabla e confidenza per ch'ina persuna possia insumma participar a la procedura da trair la sort.

Per garantir la qualitad da la giurisdicziun basegni ina procedura d'admissiun che examinescha cun agid d'ina cumissiun d'experts, schebain las candidatas ed ils candidats èn adattads per l'uffizi sco derschadra federala u derschader federal. Questa cumissiun d'experts examinescha l'admissiun a la procedura da trair la sort e tira la sort tenor il princip da la casualitad.
La procedura d'admissiun è damai l'emprima fasa da la procedura e la procedura da trair la sort la segunda.
Il Cussegl federal elegia la cumissiun d'experts independenta. Ella pudess per exempel sa cumponer da giuristas e giurists versads ed independents da l'instrucziun (professuressas e professurs), da la giurisdicziun (derschadras e derschaders) e da la pratica (advocatas ed advocats).

Igl è da garantir che mintga burgaisa e mintga burgais po contactar il Tribunal federal en sia lingua uffiziala. Barrieras linguisticas na dastgan betg impedir l'access al tribunal suprem. Questa evidenza n'è betg francada en la Constituziun federala vertenta. Ina procedura da trair la sort qualifitgada correspundentamain garantescha ch'i na dat nagin dischequiliber tranter las regiuns linguisticas.

Igl è raschunaivel che las derschadras federalas ed ils derschaders federals vegnan pensiunads pir insaquants onns suenter la vegliadetgna da pensiun regulara. Uschia èsi garantì che l'auta qualificaziun e la gronda experientscha pon vegnir tratgas a niz uschè bain sco pussaivel. Pervia dal princip da casualitad èsi numnadamain pussaivel ch'ina persunalitad qualifitgada vegn elegida sco derschadra federala u derschader federal pir suenter pliras participaziuns a la procedura da trair la sort. La nominaziun fin a la pensiun garantescha a las derschadras federalas ed als derschaders federals in'auta independenza. Els na ston betg far quitads da betg vegnir reelegids, mo perquai ch'els tiran eventualmain ina sentenzia malempernaivla per circuls pussants.

Els pon pronunziar sentenzias senza stuair temair consequenzas negativas per lur existenza economica.

Gea, il text da l'iniziativa prevesa per cas spezials ina pussaivladad da revocaziun, per exempel en cas che derschadras federalas e derschaders federals maldovran lur uffizi u sch'els n'èn betg pli capabels d'exercitar quel (p.ex. per motivs da sanadad). L'Assamblea federala po damai revocar ina derschadra u in derschader dal Tribunal federal sin proposta dal Cussegl federal e cun ina maioritad da las vuschs da las votantas e dals votants.

Cunquai ch'i fiss engrevgiant per las derschadras ordinarias ed ils derschaders ordinaris, sch'els perdessan tras l'approvaziun da l'iniziativa lur uffizi avant la pensiun, prevesa l'iniziativa da giustia en sia disposiziun transitorica che las derschadras federalas ordinarias ed ils derschaders federals ordinaris en uffizi pon, suenter che l'iniziativa è entrada en vigur, restar en uffizi enfin la fin da l'onn ch'els cumpleneschan il 68avel onn da vegliadetgna. La limita da vegliadetgna da 68 onns correspunda a la reglamentaziun vertenta en la Lescha davart il Tribunal federal.

Politicras e politichers èn cunter l'iniziativa, perquai ch'ella restrenscha la pussanza e l'affluenza da meds finanzials da las partidas, damai ch'ellas na pon betg pli eleger ed influenzar ils commembers dal Tribunal federal. La cussegliera federala Karin Keller-Sutter argumentescha: «Il sistem vertent è sa cumprovà.» Nus ans dumandain: Per tgi è el sa cumprovà? Cunzunt per las partidas!